Neft məhsul­larından raket mühərrikləri üçün ilk dəfə 2 növ səmərəli yanacaq almış alim

Strateji Elmi Tədqiqatlar Mərkəzi “Görkəmli alimlər” rubrikası çərçivəsində xalqımızın yetişdirdiyi alimlərimizin həyatı, elmi və təşkilati fəaliyyətini ictimaiyyətə təqdim edir.

Dadaşov Bilal Ataş oğlu

Dadaşov Bilal Ataş oğlu 1915-ci il de­kabrın 30-da Şamaxı qəzasında (indiki Hacı­qabul rayonu) Rəncbər kəndində anadan ol­muşdur. 1939-cu ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) Kim­ya fakültəsini bitirmişdir. B.Dadaşov institutu bitirdikdən sonra Fiziki kimya kafedrasında işləmiş (1934-1939), kafedranın aspirantı, assistenti olmuş, eyni za­manda, Mamalıq-feldşer texni­kumunda kimya dərsi demişdir (1939-1944).

Kimya üzrə fəlsəfə doktoru (1944) və elmlər doktoru (1957) elmi dərəcə­sini, pro­fes­­sor (1963) elmi adını almışdır. Azərbay­can SSR EA-nın müxbir üzvü seçilmişdir (1980).

1945-1950-ci illərdə Azərbaycan EA-nın Kimya İnstitutunun Kata­liz labo­ratoriyasının müdiri və N.Nərimanov adına Azərbaycan Tibb İnsti­tutu­nun as­sis­tenti və dosenti olmuşdur. Azərbaycan SSR EA-nın Qeyri-Üzvi və Fiziki Kimya İnstitutunda Xüsusi yanacaq və yanma laboratoriyasının müdiri, sonra isə Neft-Kim­ya Prosesləri İnstitutunda (NKPİ) laboratoriya rəhbəri (1957-1963) vəzifə­sində çalışmışdır. Azərbaycan SSR EA NKPİ-nin laboratoriya və Heterogen kataliz şöbəsi­nin mü­diri olmuşdur (1987-1995).

B.Dadaşov elmi tədqiqat işlərini pedaqoji işlə uzlaşdıran alimlərdən biri idi. O, 1941-1949-cu illərdə Azərbaycan Tibb Universitetində assistent və dosent, 1957-1959-cu illərdə Bakı Dövlət Universitetinin dosenti, 1962-1973-cü illərdə Azərbaycan Politexnik İnstitutunda (indiki Azərbaycan Texniki Universiteti) do­sent, professor və 1984-1993-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Neft Akademiya­sı­nın professoru vəzifələrində çalışmış­dır. 1996-cı ildən ömrünün sonuna qədər rektor yanında məsləhətçi olub.

B.Dadaşov kataliz sahəsində görkəmli alimdir. Elmi əsərləri parafin­lə­rin dehidrogenləşmə, izomerləşmə və aromatikləşmə prosesləri üçün səmə­rəli ka­talizatorların işlənib hazırlanması probleminə həsr olunmuşdur.

B.Dadaşov müəllimi akademik Y.Məmmədəliyev ilə birlikdə benzinin oktan ədədini yüksəltmək üçün riforminq prosesində səmərəli katalizator­larının sin­tezi və tətbiqi sahəsində tədqiqatlar aparmışdır (1945-1950). O, neft məhsul­larından raket mühərrikləri üçün ilk dəfə 2 növ səmərəli yanacaq (Naftil-1Б və Ditsil) almışdır. Bundan başqa aşağı molekullu doymuş karbo­hid­rogen­ləri hid­rogensizləşdirmək üçün yeni katalizator (6A-24C) təklif etmişdir.

B.Dadaşovun elmi tədqiqatlarının nəticələri 260 elmi əsərdə, o cümlədən 19 müəlliflik şəhadətnaməsi və patentdə öz əksini tapmışdır. B.Dadaşov 5 elmlər doktoru, 21 kimya üzrə fəlsəfə doktoru hazır­lamışdır.

B.Dadaşov Azərbaycan SSR EA NKPİ-nin D.Mendeleyev adına Kimya Cəmiy­yə­ti­nin sədri, SSRİ EA Rəyasət Heyəti yanında kataliz üzrə Ümum­ittifaq Şurasının üzvü, alimlik dərəcələri verən ixtisaslaşdırılmış şuraların üzvü olmuşdur.

O, Əməkdar elm xadimi adına layiq görülmüş, “Əməkdə fərqlən­mə­yə görə”, “Qafqazın müdafiəsinə görə” və “1941-1945-ci illərdə Böyük Vətən müharibə­sində fədakar əməyə görə” medalları ilə təltif olunmuşdur.

AMEA-nın müxbir üzvü Bilal Dadaşov 2007-ci ildə Bakıda vəfat etmişdir.