Azərbaycanın tanınmış bioinformatik alimi

Strateji Elmi Tədqiqatlar Mərkəzi “Görkəmli alimlər” rubrikası çərçivəsində xalqımızın yetişdirdiyi alimlərimizin həyatı, elmi və təşkilati fəaliyyətini ictimaiyyətə təqdim edir.

İlham Əyyub oğlu Şahmuradov

İlham Əyyub oğlu Şahmuradov 1 yanvar 1958-ci ildə Qubadlı rayonunda anadan olub. O, 1979-cu ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) Tətbiqi riyaziyyat fakültəsini, 1985-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Sibir Bölməsinin Sitologiya və Genetika İnstitutunun məqsədli aspiranturasını bitirib.

Böyük alim və ictimai-siyasi xadim akademik Cəlal Əliyev məktəbinin layiqli nümayəndələrindən olan İlham Şahmuradov 1987-ci ildə “Genetika” ixtisası üzrə namizədlik və 2005-ci ildə doktorluq dissertasiyalarını müdafiə edib və 2014-cü ildə AMEA-nın müxbir üzvü seçilib.

AMEA-nın müxbir üzvü İlham Şahmuradov elmi fəaliyyətinə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Bioloji Tədqiqat­lar Elmi Mərkəzində böyük laborant kimi başlayıb (1979-1981), daha sonra SSRİ EA Sibir Bölməsinin Sitologiya və Genetika İnstitutunda təcrübə keçib (1981-1982).

Alim Azərbaycan SSR EA-nın Botanika İnstitutunda kiçik elmi işçi (1987-1988), elmi işçi (1988-1989), böyük elmi işçi (1989-1992), Riyazi modelləşdirmə qrupunun rəhbəri (1989-2000), aparıcı elmi işçi (1992-2002), Bioinformatika laborato­riyasının müdiri (2002-2016), Azərbaycan Tibb Universitetinin professoru (2012-2016) vəzifələrində çalışıb, 2016-ci ildən Molekulyar Biologiya və Biotexnologiyalar İnstitutunda Bioinformatika laboratori­yasının müdiri, 2018-ci ildən Biofizika İnstitutunda İnteqrativ biologiya laboratoriyasının rəhbəri olub. Hazırda AR ETN Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun baş elmi işçisidir.

Alim Sanger Mərkəzində (Birləşmiş Krallıq, 1999), Heliks Tədqiqat İnstitu­tunda (Yaponiya, 2000-2001), London Universitetinin Royal Hollovey Kolle­cində (Birləşmiş Krallıq, 2001-2004), COMSATS İnformasiya Texnologiyası İnstitutunda (Pakistan, 2007-2010), Səudiyyə Ərəbistanının Kral Abdulla adına Elm və Texno­logiya Universitetində (2015-2016) elmi tədqiqatlar apar­ıb.

İlham Şahmuradovun elmi fəaliy­yəti kompü­ter analizi vasitəsilə insan/heyvan, bitki və bakteriya genomla­rının təşkili, təkamülü və ekspressiyasının tənzimlənməsi mexanizmlərinin araşdırılma­sı, yeni bioinformatik analiz vasitələrinin yaradılması ilə bağlıdır. Alimin rəhbərli­yi və bilavasitə iştirakı ilə insan/heyvan, bitki və bakteriya genomla­rında trans­kripsiyanın start saytla­rının və tənzimləyici elementlərinin, ilkin mRNT-nin polia­denilləşmə saytları­nın axta­rışı üzrə yüksək dəqiqliyi (86-95%) ilə fərqlənən bir sıra bioinforma­tik analiz vasitə­ləri - PromH, PromHP, TSSP-TCM, BTSSfinder, TSSPlant, TSShm, POLYAR, Pparf, nsite, nsiteM və nsiteH kompüter proqramları, bitkilə­rin RNT polimeraza II promotorları üzrə PlantProm məlumat bazası yaradılıb.

İlham Şahmuradov 70-dən çox elmi məqalənin (“Nucleic Acids Research” (İF-11,5), “Bioinformatics” (5,5), “Plant Molecular Biology” (3,5), “BMC Genomics” (3,7) və digər nüfuzlu elmi jurnallarda olmaqla) müəllifidir. O, bir sıra beynəl­xalq və yerli qrant layihələrinin (Pakistan, 2007-2009; Pakistan - Azərbaycan - Birləşmiş Krallıq, 2008-2010; Ukrayna Elm və Texnologiyalar Mərkəzi, 2018-2020; AR Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu, 2011-2012) rəhbəri, Bioinformatika üzrə beynəlxalq konfransın (2008, Bakı ş.) təşkilatçısı, bir sıra beynəlxalq elmi konfrans və simpoziumların təşkilat komitəsinin üzvü olub.

Alim uzun illərdir ki, Bakı Dövlət Universitetində pedaqoji fəaliyyətlə də məşğuldur.

İlham Şahmuradov Molekulyar Biologiya və Biotexnologiyalar İnstitutunun Elmi şurasının və institutun nəzdində fəaliyyət göstərən Dissertasiya müdafiəsi şurasının üzvü, AMEA-nın “Həyat Elmləri və Biotibb” jurnalının redaksiya heyə­tinin üzvü, Azərbaycan Biokimyaçılar və Molekulyar Bioloqlar Cəmiy­yətinin baş katibi, Avropa Biotexnologiya üzrə Tematik Şəbəkə Assosiasiyasının Azərbay­can üzrə koordinatorudur.

İlham Şahmuradov 2015-ci ildə Azərbaycan Respublikasının “Tərəqqi” medalı ilə təltif olunub.