Azərbaycanda kardiologiyanın banisi

Strateji Elmi Tədqiqatlar Mərkəzi “Görkəmli alimlər” rubrikası çərçivəsində xalqımızın yetişdirdiyi alimlərimizin həyatı, elmi və təşkilati fəaliyyətini ictimaiyyətə təqdim edir.

Abdullayev Cahangir Məmməd oğlu

Abdullayev Cahangir Məmməd oğlu 1901-ci ilin may ayının 1-də Gəncə şəhərində usta ailəsində anadan ol­muşdur. Hələ uşaq yaşlarından nadir qav­rama və çox çevik düşünmə qabiliyyətinə malik olan Cahangir 1920-ci ildə Gəncədə klassik gimnaziyanı, 1925-ci ildə isə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) Tibb fakültəsini müvəffəqiyyətlə bitirmişdir.

Tibb fakültəsini yüksək göstəricilərlə bitirmiş gənc Cahangir 1926-cı ildə təhsilini da­vam etdirmək üçün Leninqrad şəhərinə, tanınmış terapevt, kardioloq, akademik G.Lanqın rəhbərlik etdiyi məhşur klini­kaya göndərilir. Leninqrad şəhərində C.Abdullayev G.Lanqın rəhbərliyi altında 1932-ci ilə qədər işləmiş, elmi biliklərə, kli­nik erudisiyaya və ən yeni əməli vərdişlərə yiyələnmişdir. Leninqradda olduğu illərdə C.Abdullayevin ürək-damar sistemi xəstəlikləri zamanı orqanizmdə fizioloji və patoloji şəraitdə baş verən dəyişiklikləri çox ətraflı və dərinliklə öyrənməsi, onun gələcəkdə qüdrətli bir alim olacağından xəbər verirdi.

1932-ci ildə C.Abdullayev Azərbaycana qayıdır və Tibb İnstitutunun hospital terapiyası kafedrası­na dosent vəzifəsinə seçilir. A.N.Semaşko adına 1 saylı klinik xəstəxanada yerləşən Azərbaycan Tibb İnstitutunun 1920-ci ildən fəaliyyət göstərən hospital terapiya kafedrasında o vaxtın məhşun professor­larından şayılan A.Levin, P.Mezernitski, N.Afonski ilə birlikdə respublikamız üçün yüksəkixtisaslı həkim kadrların hazırlan­masında, müvafiq dövrün tələblərindən irəli gələn elmi- tədqidat işlərinin və rasio­nal müalicə-profelaktika tədbirlərinin həyata keçirilməsində, çox fəal iştirak etmişdir. C.Abdullayevin kafedraya gəlməsi ilə o zamanlar ölkədə geniş yayılmış infeksiya mənşəli xəstəliklər və xüsusilə də malya­riya üzrə elmi-tədqiqat işləri, kurortologiya, alimentar distrofiya, qanyaradıcı sis­temi və qan dövranı patologiyası, revmatizm, mədə-bağırsaq traktına aid problem məsələləri əhatə edən tədbirlərin həyata keçirilməsində böyük canlanma yaranmışdı. O, 1936-cı ildə “Malyariyalı  xəstələrdə ürək-qan damar sistemi patologiyası” mövzu­sunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. Bundan sonra hospital terapiyası kafedrasının professoru, 1942-ci ildən isə həmin kafedranın müdiri vəzifəsinə seçilir.

Azərbaycanda kardiologiyanın təşkili və inkişafı ardıcıl tədqiqatçı və novator alim, tibb sahəsində dünya ədəbiyyatından aldığı geniş informasiyaya istinad edən müdrik insan C.Abdullayevin adı ilə bağlıdır. Akademik C.Abdullayev respublikamızda ilk dəfə elektrokardioqrafiyadan istifadə etmiş və özü həkimlərin təcrübə işlərinə qoşulmuşdur. O, ürək-qan damar sistemi xəstəliklərinin etiologiyasına, patogenezinə, klinika və müalicəsinə, profilaktik tədbirlərin işlənib hazırlanmasına, hemokoaqulyasiya və hemodinamika məsələlərinə, quruda və dənizdə neftin çıxarılması işinin tibbi problemlərinə, əhalinin kardioloji yardım­la təminatına və təxirəsalınmaz kardioloji yardımın təşkilinə daim xüsusi diqqət yetirmişdir.

C.Abdullayev elmi-tədqiqatlarını əsasən üç istiqamətdə apar­mışdır: ürək-damar sistemi­nin patologiyası; yerli pato­logiya; neftdə olan sulu kar­bonların neft emalı sənayesi işçilərinin ürək-damar sisteminə təsiri. 1928-ci ildə artıq ürək dərmanlarının (di- gitalis, strofantin) koronar qan dövranına təsirini araşdırmaq məqsədilə klinik və ekspe­rimental tədqiqatlar aparıl­mağa başlanmışdır. Dərin biliyə, çox geniş erudisiyaya və tükənməz enerjiyə malik olması, ona Azərbaycan və rus dillərində ondan çox dərslik, monoqrafiya yazmağa imkan verilmişdir. Müəllifin “Ürək-qan damar sistemi xəstəliklərinin diaqnostikası”, “Kardiologiya məsələləri”, “Daxili xəstəliklər”, “Qan dövranı və qan sisteminin patoloji məsələləri”, “Ateroskleroz və hipertoniya xəstəlikləri” kimi çox dərin məzmunlu kitabları tibb elminə verdiyi əhəmiyyətli töhfələrdir.

İkinci dünya müharibəsi zamanı C.Abdullayev Semaşko adına klinik xəstəxananın rəhbəri olmaq­la yanaşı, həmin dövrdə bu xəstəxanada yerləşmiş 3687 saylı hərbi evakohospitalı da idarə etmişdir.

Akademik C.Abdullayev Azərbaycan Tibb İnstitutundakı intensiv elmi və peda­qoji fəaliyyətindən başqa, xeyli müddət ərzində Elmi-Tədqiqat Qanköçürmə İns­titutunun klinik bölməsinə də yüksək səviyyədə rəhbərlik etmişdir. Onun tarixi xidmətlərindən biri də odur ki, 1960-cı ildən Bakıda Elmi-Tədqiqat Eksperimental Klinik İnstitutunun nəzdində klinik kardiologiya bölməsinin yaradıcısı olmuşdur. Məhz burada böyük alimin rəhbərliyi altında yüksək ixtisaslı həkim-kardioloqlar hazırlanırdı.

C.Abdullayev respublika­dan xaricdə tanınan kardioloqlar məktəbinin yaranmasında xüsusi xidmətlərə malikdir. Onun rəhbərliyi altında 46 elmlər namizədi, 14 elmlər doktoru hazırlanmışdır.

1930-cu ildə Azərbaycan Tibb Cəmiyyəti (ATC) yaradılmışdır. 1964-cü ildə isə müstəqil olaraq respublikada Azərbaycan Terapevtlər Cəmiyyəti təşkil olunmuşdur. Cahangir Abdullayev əvvəl Tibbi Cəmiyyətinin, sonralar isə Terapevtlər Cəmiyyətinin ilk sədri seçilmişdir. O, “Azərbaycan Tibb Jurnalı”nın redaksiya şurasının, SSRİ Kardiologiya Cəmiyyətinin, Beynəlxalq Terapevtlər və Hematoloqları Assosiasiyasının üzvü, Böyük Tibb Ensik­lopediyasının kardiologiya bölməsi üzrə redaktoru kimi çox məhsuldar elmi fəaliyyət göstərmişdir.

1959-cu ildə C.Abdullayev Azərbaycan  Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, 1969-cu ildə isə həqiqi üzvü seçilmişdir.

C.Abdullayev Əməkdar elm xadimi fəxri adına layiq görülmüş (1940), “Qırmızı Əmək Bayrağı” ordeni ilə təltif edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazir­liyinin Elmi-Tədqiqat Kardiologiya İnstitutuna onun adı veril­mişdir. Azərbaycan Tibb Universitetində “Akademik C.Abdullayev” adına təsis edilən təqaüd təhsildə fərqlənən əlaçı tələbələrə təqdim olunmuşdur.

C.Abdullayev 4 yanvar 1973-cü ildə Bakıda vəfat etmişdir. Azərbaycanda kardiologiyanın banisi kimi onun əziz xatirəsi Elmi-Tədqiqat Kar­diologiya İnstitutuna adının verilməsi ilə əbədiləşdirilmişdir.