Azər­bay­can­da mi­ko­lo­gi­ya el­mi­nin ya­radıcılarından olmuş görkəmli alim

Strateji Elmi Tədqiqatlar Mərkəzi “Görkəmli alimlər” rubrikası çərçivəsində xalqımızın yetişdirdiyi alimlərimizin həyatı, elmi və təşkilati fəaliyyətini ictimaiyyətə təqdim edir. Bu alimlər sırasında müxtəlif millətlərin nümayəndələri də var ki, həmin alimlər ölkəmizdə elmin inkişafına öz sanballı töhfələrini vermişlər.

Ul­ya­ni­şev Va­le­riy İva­no­viç

Ul­ya­ni­şev Va­le­riy İva­no­viç 27 de­kabr 1898-ci il­də Vo­ro­nej şə­hə­rin­də ana­dan ol­­muş­­dur. 1924-cü il­də Vo­ro­nej Kənd Tə­sər­­rü­fa­tı İns­ti­tu­tu­nu bi­tir­miş, 1925-ci il­də məş­­hur rus mi­ko­lo­qu, Ru­si­ya­da gö­bə­lək­lə­rin ilk tə­yin­­e­di­ci­si­nin tər­tib­çi­si və Ru­si­ya EA-nın müx­­bir üz­vü A.A.Ya­çevs­ki­nin Mi­ko­lo­ji la­bo­­ra­to­­ri­­ya­­sın­da la­bo­rant və­zi­fə­sin­­də işə baş­la­­mış­dır.

1927-ci il­də mə­də­ni bit­ki­lə­rin xəs­tə­lik tö­rə­­di­ci­lə­ri­ni öy­rən­mək üçün Azər­bay­can SSR Tor­paq Xalq Ko­mis­sar­­lı­ğı­nın xa­hi­şi ilə Azər­bay­ca­na də­vət edil­miş, hə­min il­dən Za­qaf­qa­zi­ya Xalq Ko­mis­sar­lı­ğı­nın Bit­ki­lə­rin mü­ha­fi­zə­si şö­­bə­­sin­də Fi­to­pa­to­lo­gi­ya la­bo­ra­to­ri­ya­sı­nı ya­rat­mış və ona rəh­bər­lik et­miş­dir. 1937-ci il­də iş­lə­mək üçün Bo­ta­ni­ka İns­ti­tu­tu­na də­vət olu­nan V.Ul­ya­ni­şev İb­ti­dai bit­ki­­lə­rin sis­te­ma­ti­ka­sı şö­bə­si­ni ya­rat­mış və uzun müd­dət, 1992-ci ilə­dək şö­bə­yə rəh­­bər­lik et­miş, Azər­bay­can­da mi­ko­lo­gi­ya el­mi­nin ya­ran­ma­sı, in­ki­­şa­fı, mi­ko­lo­ji her­ba­­ri­­nin ya­ra­dıl­ma­sı və kadr po­ten­sia­lı­nın ar­tı­rıl­ma­sı is­ti­­qa­mə­tin­də əhə­miy­yət­li iş­lər gör­­müş­dür. Onun ya­rat­dı­ğı şö­bə res­pub­li­ka­da gö­bə­lək­lər, yo­sun­lar və şib­yə­lər üz­rə nə­zə­ri-tət­bi­qi təd­qi­qat­la­rı is­ti­qa­mət­­lən­dir­miş­dir.

V.Ul­­ya­­ni­­şev 1940-cı il­də na­­mi­­zə­d­lik, 1951-ci il­də “Azər­bay­can mik­rof­lo­ra­sı. Azər­bay­ca­nın sür­mə gö­bə­lək­lə­ri” möv­zu­sun­da bio­lo­gi­ya elm­lə­ri üz­rə dok­­to­r­luq dis­­ser­­ta­­si­­­ya­­­la­­rı­nı mü­­da­­fiə et­­miş, pro­­fes­­sor el­­mi adı­­nı (1952) al­­mış­­dır. O, AMEA-nın müx­­bir üz­­vü (1968) və hə­­qi­­qi üz­­vü (1972) se­­çil­­miş­­dir.

V.Ul­ya­ni­şe­vin el­mi təd­qi­qat­la­rı mi­ko­lo­gi­ya­ya və fi­to­pa­to­lo­gi­ya­ya həsr edil­miş­­dir. O, Azər­bay­can­da kənd tə­sər­rü­fa­tı üçün mü­hüm sa­yı­lan bir sı­ra prob­lem­lə­rin təd­qi­qi, o cüm­lə­dən pam­bıq­da vilt, hom­moz xəs­tə­lik­lə­ri­nə, ta­xıl­lar­da və mey­və­də pa­ra­zit­lik edən gö­bə­lək­lə­rə qar­şı mü­ba­ri­zə üsul­la­rı­nın iş­lə­nib ha­zır­lan­ma­sı ilə məş­ğul ol­muş­dur. Alim ta­xıl bit­ki­lə­rin­də sür­mə gö­bə­­lək­lə­ri ilə xü­su­si iş­lər apar­mış, bərk və yum­şaq buğ­da­nı, çov­da­rı yo­lux­du­ran bir pa­ra­zit gö­bə­lək nö­vü­nün üç bio­lo­ji for­ma­sı­nı ayırd et­miş və hə­min gö­bə­lək­lə mü­ba­ri­zə təd­bir­lə­ri­ni ha­zır­la­mış­dır. Onun tə­rə­fin­dən Qaf­qaz və Azər­bay­can üçün el­mə mə­lum ol­ma­yan 100-dən ar­tıq ye­ni gö­bə­lək nö­vü aş­kar edil­miş­dir.

V.Ul­ya­ni­şev bir çox mə­qa­lə­nin, sür­mə, pas və pe­ro­nos­po­ra gö­bə­lək­­lə­ri­nə həsr edil­miş 3 cild, 4 ki­tab­dan iba­rət “Azər­bay­can mi­kof­lo­ra­sı” ki­ta­bı­nın mü­əl­li­fi­dir. 1968-1978-ci il­lər­də onun “SSRİ sür­mə gö­bə­lək­lə­ri­nin tə­yi­ne­di­ci­si”, “SSRİ pas gö­­bə­­lək­­lə­ri­nin tə­yi­ne­di­­ci­si” (aka­de­mik V.F. Kupr­­e­viç­lə bir­lik­də) ki­tab­la­rı nəşr edil­­miş­dir.

V.Ul­ya­ni­şev 1963-1972-ci il­lər­də “Bit­ki mü­ha­fi­zə­si” üz­rə el­mi-təd­­qi­qat iş­lə­­ri­­nin əla­qə­lən­di­ril­mə­si üz­rə Za­qaf­qa­zi­ya şu­ra­sı­nın ya­ra­dı­cı­sı və səd­ri, 1964-cü il­dən ana­lo­ji Ümu­mit­ti­faq şu­ra­sı­nın üz­vü ol­muş­dur. O, 1964-1974-cü ill­ər­də Ümu­mit­­ti­faq Bo­ta­ni­ka cə­miy­yə­ti­nin Azər­bay­can böl­mə­­si­­nin sədr müa­vi­ni ol­muş­dur. Alim “Za­qaf­qa­zi­ya gö­bə­lək­lə­ri­nin tə­yin­­e­di­ci­si” elmi əsərinin baş re­dak­to­ru ol­muş­dur.

Onun el­mi rəh­bər­li­yi və məs­lə­hət­çi­li­yi ilə 12 fəlsəfə doktoru və 3 elm­lər dok­to­ru ha­zır­­lan­mış­dır.

V.Ul­ya­ni­şev “Le­nin” mü­ka­fa­tına (1964), Azər­bay­can SSR-in “Əmək­dar elm xa­di­mi” fəx­ri adı­na (1974) la­yiq gö­rül­müş, “Qır­­mı­zı əmək bay­ra­ğı” or­de­ni və bir sı­ra me­dal­lar­la təl­tif edil­miş­dir.

Aka­de­mik Va­le­riy Ul­ya­ni­şev 1994-cü il­də və­fat et­miş­dir.